Tại sao Việt Nam có số ca tử vong cao? Phân biệt “chết vì” và “chết với” coronavirus
Bác sĩ Nguyễn Văn Tuấn
https://www.facebook.com/t.nguyen.2016
Việt Nam đã vượt qua cột mốc 15.000 ca tử vong liên quan đến covid (con số chính xác là 16186). Tôi tiếp tục tự hỏi làm thế nào để giải thích con số này, và tự hỏi làm thế nào các quan chức y tế xác định một cái chết covid. Câu hỏi này đơn giản nhưng rất quan trọng. Tôi nghĩ điều quan trọng là phải phân biệt ‘chết vì covid’ và ‘chết với covid’. Nhiều người so sánh tỷ lệ tử vong giữa Việt Nam và Thái Lan. Thái Lan có số ca nhiễm cao gấp đôi Việt Nam nhưng số người chết lại thấp hơn Việt Nam 8%. Trên thực tế, tỷ lệ tử vong ở Việt Nam (2,5%) thậm chí còn cao hơn ở Campuchia (2,0%). (Xem Hình 1).
Hình 1: Số ca nhiễm và tử vong ở các nước trong vùng. Chỉ có China là … ngoại lệ. Cho đến nay, China ghi nhận 123,808 ca nhiễm và 5688 ca tử vong (tỉ lệ 4.6%).
Tại sao có sự khác biệt quá lớn giữa các nước trong vùng?
Ai trong chúng ta cũng có thể nghĩ ra một lý do để giải thích, có thể là do hệ thống y tế Việt Nam còn yếu trong điều kiện quá tải, có thể là thiếu máy móc, thuốc men, có thể là tình trạng ngưng trệ kéo dài, v.v. Tất cả những lý do đó có thể đúng, nhưng các nước khác như Lào hay Campuchia cũng như chúng ta, thiếu thốn về mọi mặt (có lẽ Thái Lan hơn một chút). Tôi e rằng những ‘lý do máy móc’ đó khó giải thích tại sao Việt Nam lại có nhiều ca tử vong vì dịch bệnh này.
Tôi nghĩ đến lí do kĩ thuật: cách đếm và xác định nguyên nhân tử vong.
Để các bạn hiểu rõ vấn đề, tôi xin tóm tắt một trường hợp ở Úc như sau. Năm ngoái, một thanh niên tên là Nathan Turner, 30 tuổi, đã chết tại nhà sau khi xuất hiện các triệu chứng giống bệnh cúm. Khi bệnh viện khám nghiệm tử thi, họ tuyên bố anh ta dương tính với covid. Vì vậy, cái chết của anh ta được coi là một ‘cái chết covid.’ Nhưng sau đó, sau khi điều tra kỹ lưỡng nguyên nhân cái chết, người ta phát hiện ra anh ta mắc nhiều chứng bệnh phức tạp, đi xét nghiệm lại nhưng lần này kết quả là âm tính! Do đó, tính anh ta trong thống kê tử vong covid là sai. Câu chuyện nói lên sự phức tạp của việc xác định nguyên nhân cái chết.
1. Xác định nguyên nhân tử vong và covid
Tại Úc, các cơ quan thống kê có hướng dẫn cụ thể để xác định nguyên nhân tử vong. Các hướng dẫn của Úc nói rằng nếu một người đã qua đời bị nhiễm nCov, giấy chứng tử phải ghi rằng COVID-19 là nguyên nhân gây tử vong, bất kể Covid-19 là nguyên nhân trực tiếp hay được cho là góp phần vào cái chết [1]. Nói cách khác, nếu bệnh nhân bị đột quỵ và covid thì phải liệt kê nguyên nhân tử vong là covid. Tại Mỹ, khi số người chết tăng vọt, đã nổ ra cuộc tranh luận về nguyên nhân tử vong liên quan đến covid. CDC có toàn bộ hướng dẫn về nguyên nhân cái chết, và đọc tài liệu đó cho thấy nó phức tạp như thế nào [2].
Nhưng nếu đọc kỹ thì thấy ai từng bị nhiễm nCov và qua đời sau đó thì phải ghi Covid-19 là nguyên nhân tử vong. Qui định này rất giống với Úc. Nhiều người trong y khoa không đồng ý với cách phân loại này, nhưng quy định là quy định và bác sĩ viết giấy chứng nhận phải tuân theo!
Vấn đề là nguyên nhân tử vong nhiều khi tuỳ thuộc vào cá nhân bác sĩ.
Trên trang cdc.gov [3] có một cuộc đối thoại thú vị về cách viết nguyên nhân tử vong, và tôi có thể tóm tắt như sau:
Hỏi:
Đối mặt với những trường hợp người chết vì các bệnh như ung thư hay bệnh Alzheimer giai đoạn cuối và trước khi chết họ được xét nghiệm covid, bác sĩ giải thích nguyên nhân tử vong như thế nào?
Đáp:
Không dễ để xác định nguyên nhân cái chết của một cá nhân, đặc biệt nếu họ mắc bệnh nan y. Ví dụ, nếu một bệnh nhân bị ung thư giai đoạn cuối và bác sĩ cho rằng anh ta còn sống được 6 tháng, nhưng vì anh ta bị covid và chết trước 6 tháng, bác sỹ có thể sẽ ghi nguyên nhân tử vong là covid. Nhưng cuối cùng điều đó phụ thuộc vào ai là người viết giấy chứng tử.
Bản án phụ thuộc vào người viết giấy khai tử là rất quan trọng. Thực tế này cho thấy nguyên nhân cái chết không được xác định một cách khách quan. Nếu 2 người bị covid và chết, bác sĩ A có thể xem qua bệnh sử và nói nguyên nhân tử vong là do suy thận, nhưng bác sĩ B có thể ghi nguyên nhân là do covid.
Như vậy số ca tử vong cao ở Việt Nam có thể là vì lí do này.
2. ‘Chết vì virus’ hay là ‘chết với virus’?
Phần lớn hoặc tuyệt đối các trường hợp tử vong liên quan đến Covid là trên 60 tuổi. Chà, những người ở độ tuổi đó thường mắc các bệnh đi kèm (gọi là ‘bệnh kèm’). Ở Úc, theo một phân tích, 73% trường hợp tử vong do Covid có bệnh lý đi kèm [4]. Các bệnh thường gặp là sa sút trí tuệ, tâm phế mãn, tiểu đường, cao huyết áp, hô hấp, ung thư và các bệnh về xương khớp (xem Hình 2).
Các bệnh đi kèm trong các trường hợp tử vong liên quan đến Covid 19: sa sút trí tuệ, bệnh tim mạch mãn tính, tiểu đường, huyết áp cao, bệnh hô hấp, ung thư và các bệnh cơ xương khớp.
Hai tuần trước, Chính phủ tiểu bang New South Wales đã quyết định đổi cách nói về tử vong covid. Họ tuyên bố rằng từ nay trở đi, các giới chức y tế sẽ viết hoặc nói rằng “death with virus” (chết với virus) thay vì “death from virus ” (chết vì virus). Cách nói ‘chết với virus’ là kém xác định và khiêm tốn hơn câu ‘chết vì virus’. Thật ra, cá nhân tôi từ năm ngoái đã dùng cách nói này: covid-associated deaths.
3. Nguyên nhân tử vong do covid ở Việt Nam có chính xác? Tại sao số ca tử vong cao?
Trở lại câu hỏi tại sao Việt Nam lại ghi nhận nhiều ca tử vong do dịch hơn so với các nước khác (như Thái Lan) mặc dù số ca nhiễm thấp hơn. Tôi cho rằng rất có thể do kỹ thuật xác định nguyên nhân tử vong. Như đã nói ở trên, ở Úc và Mỹ đều có quy định về cách ghi nguyên nhân tử vong trên giấy chứng tử. Tôi không biết ở Việt Nam có quy định như vậy không?
Tra trên trang web của Bộ Y tế thì thấy không có quy định nào về việc ghi nguyên nhân tử vong. Nếu không, tôi nghĩ nên soạn quy định về giấy chứng tử để bác sĩ căn cứ vào đó xác định chính xác nguyên nhân.
Mà dù có hay không có quy định thì nguyên nhân tử vong vẫn là một thông tin thiếu khách quan, vì còn phụ thuộc vào nhận định của bác sĩ. Như đã thấy trong cuộc đối thoại trên tại CDC (Mỹ), việc xác định nguyên nhân của những cái chết do covid thường chỉ là nhận định cá nhân.
Kết luận
Giả thuyết là số ca tử vong cao do covid ở Việt Nam chắc chắn không phản ảnh đúng thực trạng, và những so sánh giữa các nước chỉ có ý nghĩa thông tin hơn là tham khảo. Sự khác biệt giữa các nước có thể phản ảnh sự khác biệt về cách xác nhận nguyên nhân tử vong trên giấy chứng tử.
Các bạn nào trực tiếp ghi giấy chứng tử thì có thể chia sẻ kinh nghiệm với các bạn khác xem sao.
______
