Phát hiện và cách xử trí đột quỵ
BS. Trần Văn Phúc
Đột quỵ là kẻ giết người tàn bạo nhất thế giới. Trung bình, cứ 1 phút có tới 6 người chết và 4 người bị tàn tật vĩnh viễn.
Cho đến năm 2014, điều trị đột quỵ thiếu máu não bằng chất tiêu sợi huyết Plasminogen tiêm qua đường tĩnh mạch (t-PA), vẫn được coi là phương pháp duy nhất có hiệu quả. Nhưng t-PA chỉ có tác dụng với những bệnh nhân đến sớm, trong vòng 4 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên.
Với những bệnh nhân không đủ tiêu chuẩn t-PA thì sẽ phải làm gì? Câu hỏi ấy đã làm đau đầu các bác sĩ trong suốt 20 năm đi tìm câu trả lời.
Bước ngoặt chỉ diễn ra vào năm 2015, với việc công bố 5 nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên đa trung tâm về phương pháp điều trị lấy huyết khối qua đường nội mạch. Các nghiên cứu đều cung cấp bằng chứng loại 1 mức độ A.
Thành công của phương pháp lấy huyết khối qua đường nội mạch đã làm thay đổi cả thế giới!
Những dữ liệu bệnh nhân đột quỵ được cứu sống, thậm chí là chữa khỏi hoàn toàn, đã tác động mạnh đến quan điểm điều trị đang tồn tại suốt 20 năm qua.
Thật ngạc nhiên, khi năm 2016, đồng loạt các quốc gia và các hiệp hội đột quỵ hàng đầu thế giới, đã đưa ra khuyến cáo điều trị đột quỵ thiếu máu não. Theo đó, với những bệnh nhân đến muộn sau 4 giờ, hoặc tổn thương tắc các mạch máu lớn trong não, thì chỉ định lấy huyết khối qua đường nội mạch là sự lựa chọn cần thiết.
Có thể nói, trong nỗ lực chẩn đoán và điều trị đột quỵ, thì bác sĩ điện quang là người đi tiên phong. Kể từ khi tiến sĩ Juan Parodi thực hiện ca can thiệp nội mạch đầu tiên vào năm 1990, cho đến nhiều năm sau chẳng ai hình dung nổi có ngày bác sĩ điện quang lại gắp được cục máu đông nằm trong động mạch não!
Hôm nay, khó khăn nhất đối với các bác sĩ điều trị bệnh nhân đột quỵ thiếu máu não, là vấn đề thời gian. Khi mạch máu não bị tắc bởi cục máu đông, nhu mô não sẽ bị chết. Cứ mỗi phút trôi qua, sẽ có hàng tỉ Neuron thần kinh bị phá hủy.
Thời gian đối với người bệnh đột quỵ là vàng. Nhưng rất ít bệnh nhân đến với chúng tôi sớm (trong 6 giờ đầu). Có những bệnh nhân được chúng tôi cứu sống chỉ để lại di chứng liệt nhẹ, thậm chí có bệnh nhân khỏi hoàn toàn sau 1 ngày điều trị.
————————————-
BỆNH NHÂN MỚI NHẤT CỦA CHÚNG TÔI
==================================
Ca lấy cục máu đông gây tắc động mạch não, vừa được chúng tôi thực hiện vào đêm thứ 7 (lúc 23:55’) ngày 4 tháng 6 năm 2017.
Bệnh nhân là ông Vũ Quốc Thắng, 60 tuổi, nhà ở Hà Nội.
Lúc 18 giờ tối, ông Thắng lên giường đi ngủ sớm. Một lúc sau vợ gọi dậy ăn cơm thì phát hiện ông đái dầm, hỏi ông bảo không biết gì và không cử động được tay chân bên trái.
Vợ ông gọi điện cho em gái, rồi gọi những người quen khác đến giúp đỡ. Nhưng vì thấy ông Thắng vẫn còn tỉnh, nên không ai vội vã. Đến 22:10 gia đình mới gọi cho Trung tâm Cấp cứu 115, ông Thắng được khẩn trương sơ cứu và đưa đến bệnh viện lúc 23:05 phút.
Kết quả chụp phim cắt lớp vi tính mạch não, ông Thắng bị tắc hoàn toàn nhánh động mạch não giữa bên phải, phía cuối đoạn M1. Tính tổng thời gian khoảng 6 giờ, nên các bác sĩ quyết định điều trị theo phác đồ dùng thuốc tiêu sợi huyết t-PA kết hợp với lấy cục máu đông qua đường nội mạch.
Ê kíp lấy huyết khối cho ông Thắng gồm có:
1. Thạc sĩ Đỗ Huy Hoàng
2. Bs Trần Văn Phúc
3. KTV. Lê Quang Lân
Dụng cụ lấy huyết khối là Stent Solitaire (cấu tạo giống như dụng cụ hái trái cây), được luồn từ động mạch đùi phải lên trên não, vào động mạch não giữa đang bị tắc ở cuối đoạn M1. Cục máu đông lớn đã được gắp ra bằng dụng cụ này.
Chụp kiểm tra thấy động mạch não ngay sau khi lấy huyết khối thấy thông hoàn toàn. Tình trạng sức khỏe của ông Thắng ổn định, tỉnh táo như bình thường, nhưng vẫn còn liệt tay và chân bên trái.
————————-
3 NGHIỆM PHÁP ĐƠN GIẢN PHÁT HIỆN ĐỘT QUỴ
=========================================
– Yêu cầu bệnh nhân MỈM CƯỜI.
– Yêu cầu bệnh nhân NÓI một câu đơn giản: ví dụ như nói tên của người thân, đếm ngón tay…
– Yêu cầu bệnh nhân GIƠ TAY: yêu cầu giơ tay trái, giơ tay phải, giơ cả 2 tay.
————————-
Cách xử trí đột quỵ
======================
– Bước 1: Để bệnh nhân nằm ngửa.
– Bước 2: Gọi điện cho bác sĩ để được tư vấn và bố trí ê kíp cấp cứu.
– Bước 3: Vận chuyển bệnh nhân đến bệnh viện khi bác sĩ cho phép (vận chuyển bằng ô tô nhưng phải để bệnh nhân nằm ngửa).
——————-
3 ĐIỀU KHÔNG LÀM KHI ĐỘT QUỴ
=============================
– Không để bệnh nhân nằm nghiêng, co quắp, ngồi hay đi lại.
– Không tự ý vận chuyển bệnh nhân khi chưa có tư vấn của bác sĩ.
– Không chích máu ngón tay hay dái tai.
Phát hiện và cách xử trí đột quỵ
